62 ~ Orson Welles: Με ενδιαφέρει η πράξη, όχι το αποτέλεσμα

Ήμουν ένα από εκείνα τα τερατώδη πλάσματα, δεν ξέρω αν έχετε υπ' όψη σας, με τη μπαγκέτα του διευθυντή στο χέρι. Έπαιζα βιολί και πιάνο, και δεν υπάρχει τίποτα πιο μισητό πάνω στη γη. Ήμουν ένα από αυτά. Η μητέρα μου, της οποίας το επάγγελμα ήταν μουσικός, πέθανε όταν ήμουν εννέα ετών, και τότε σταμάτησα αμέσως να παίζω μουσική. Ήταν ένα είδος τραύματος, ένα είδος σοκ που οφειλόταν στο θάνατό της, αναμεμειγμένο, πιστεύω, κατά βάθος με την τεμπελιά... και την ευχαρίστηση να μην συνεχίσω να εξασκούμαι στο σολφέζ. Έτσι εγκατέλειψα τη μoυσική μου καριέρα, μιας και αυτός ήταν ο αρχικός μου προορισμός.

* Ναι, ήμoυν ένα ιδιαίτερα κακομαθημένο παιδί. Διότι από την ημέρα που άρχισα να καταλαβαίνω, μου έλεγαν ότι ήμoυν καταπληκτικός. Επί χρόνια δεν άκουσα ποτέ μια απoγoητευτική κουβέντα. Δεν είχα ιδέα για το τι με περίμενε. Ζωγράφιζα, και μου έλεγαν ότι δεν είχαν δει ποτέ ζωγραφιές που να μοιάζουν τόσο πολύ με το πρωτότυπο. Έπαιζα μoυσική και κανένας δεν είχε ξαναπαίξει τόσο καλά. Κι εγώ πίστευα ότι δεν υπήρχαν όρια στις δυνατότητές μου.

* Δεν πάτησα ποτέ το πόδι μου σε σχολή κινηματογράφου. Δίχως άλλο με άγγιξε η χάρη της απόλυτης άγνοιας. Έμαθα ό,τι χρειάζόταν μέσα σε τρεις ώρες, όχι διότι είμαι ιδιαίτερα έξυπνος, αλλά διότι ο κινηματογράφος είναι απλός.

* Βασικά πιστεύω ότι έκανα λάθος που παρέμεινα στον κόσμο του κινηματογράφου, όμως πρόκειται για ένα σφάλμα για το οποίο δεν μπορώ να κατηγορήσω τον εαυτό μου, διότι θα ήταν σαν να λέω ότι δεν θα έπρεπε να έχω παντρευτεί μια ορισμένη γυναίκα, αλλά ότι το έκανα διότι την αγαπoύσα. Θα είχα πολύ μεγαλύτερη επιτυχία εάν δεν την είχα παντρευτεί. Θα είχα πολύ μεγαλύτερη επιτυχία εάν είχα εγκαταλείψει αμέσως τον κινηματογράφο, εάν είχα παραμείνει στο θέατρο ή αν είχα μπει στην πολιτική, εάν είχα γίνει συγγραφέας ή οτιδήποτε άλλο. Χαράμισα μεγάλο μέρος της ζωής μου προσπαθώντας να βρω χρήματα, για να μπορέσω να κάνω τη δουλειά μου χρησιμοποιώντας αυτό το τόσο ακριβό κουτί με τα χρώματα, που είναι η ταινία. Χαράμισα πάρα πολλή ενέργεια κυνηγώντας πράγματα που δεν έχουν καμία σχέση με τη δημιουργία μιας ταινίας. Ας πούμε ότι χρησιμοποίησα το 2% του χρόνου μου για να δημιουργώ ταινίες, και το 98% για να τραβιέμαι δεξιά και αριστερά ώστε να μπορέσω να τις γυρίσω.
Θα συνεχίσω να είμαι πιστός στο κορίτσι μου. Το αγαπάω. Ερωτεύομαι τόσο παράφορα γυρνώντας μια ταινία, που το θέατρο έχει χάσει κάθε ενδιαφέρον για μένα. Μου αρέσει μόνο να γυρίζω ταινίες. Δεν είμαι λάτρης του κινηματογράφου. Δεν πηγαίνω συχνά στον κινηματογράφο. Αντίθετα πιστεύω ότι είναι επιβλαβές για έναν σκηνοθέτη να βλέπει άλλες ταινίες, διότι τελικά τείνομε να τις μιμηθούμε, ή προσπαθούμε να μη τις μιμηθούμε καθόλου.

* Νομίζω ότι γνωρίζετε την ιστορία της Κυρίας της Σαγκάης. Εκείνην την εποχή εργαζόμουν σε μια συναρπαστική θεατρική ιδέα για τον Γύρο του Κόσμου σε Ογδόντα Ημέρες, την οποία έπρεπε αρχικά να παραγάγει ο Μάικ Τοντ. Όμως ο Τοντ κήρυξε πτώχευση από τη μία στιγμή στην άλλη, και εγώ βρέθηκα στη Βοστόνη την ημέρα της πρεμιέρας, να αδυνατώ να παραλάβω τα κοστούμια από το σταθμό, διότι υπήρχε ένα χρέος πενήντα χιλιάδων δολαρίων. Δίχως εκείνα τα χρήματα δεν μπορούσαμε να ανεβάσουμε το έργο. Εκείνην την εποχή είχα ήδη χωρίσει από τη Ρίτα, ούτε καν μιλούσαμε. Δεν είχα πρόθεση να γυρίσω ταινία μαζί της. Από τη Βοστόνη επικοινώνησα με τον Χάρι Κον, τον διευθυντή της Κολούμπια, ο οποίος βρισκόταν στο Χόλιγουντ και του είπα: «Έχω μια καταπληκτική ιστορία, εάν μου στείλεις πενήντα χιλιάδες δολάρια με τηλεγραφική επιταγή μέσα σε μία ώρα, υπογράφω σuμβόλαιo για το γύρισμα», Ο Κον με είχε ρωτήσει: «Τι ιστορία;», Εγώ τηλεφωνούσα από το ταμείο του θεάτρου, Δίπλα υπήρχε ένας πάγκος με εκτεθειμένα βιβλία τσέπης, και του έδωσα τον τίτλο ενός από αυτά: Η Κυρία της Σαγκάης. Του είχα πει: «Αγόρασε το μυθιστόρημα και εγώ θα το κάνω ταινία». Μια ώρα αργότερα λάβαμε τα χρήματα. Στη συνέχεια διάβασα το βιβλίο και το βρήκα απαίσιο, έτσι κάθισα κάτω και προσπάθησα να γράψω μια ιστορία όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Έφτασα στο Χόλιγουντ με πολύ περιορισμένο βαλάντιo και έξι εβδoμάδες για το γύρισμα. Όμως χρειαζόμουν και άλλα χρήματα για το θέατρό μου. Ο Κον με ρώτησε γιατί δεν χρησιμοποιούσα τη Ρίτα. Εκείνη είχε πει ότι θα το ήθελε πολύ. Την άφησα να καταλάβει ότι η ηρωίδα δεν ήταν συμπαθής, ήταν μια γυναίκα που είχε σκοτώσει και αυτό μπορούσε να βλάψει την εικόνα της σταρ στα μάτια του κοινού. Όμως η Ρίτα ήταν απόλυτα αποφασισμένη να παίξει σε αυτήν την ταινία, έτσι αντί να στοιχίσει τριακόσιες πενήντα χιλιάδες δολάρια μετατράπηκε σε ταινία των δύο εκατομμυρίων δολαρίων. Η Ρίτα φέρθηκε με μεγάλη συναδελφικότητα. Αυτός που πραγματικά έφριξε βλέποντας την ταινία ήταν ο Κον.

* Δεν αφοσιώνομαι σε αυτό που κάνω. Πράγματι, κατ' εμένα δεν αξίζω τίποτα. Δεν είμαι όμως κυνικός όσον αφορά την επεξεργασία των υλικών. Είναι δύσκολο να το εξηγήσω. Εμείς οι επαγγελματίες πειραματιστές κληρονομήσαμε μια παλιά παράδοση. Μερικοί από εμάς υπήρξαν μεγάλοι καλλιτέχνες, αλλά οι μούσες μας δεν έγιναν ποτέ ερωμένες μας. Π.χ., ο Λεονάρντο θεωρούσε τον εαυτό του έναν επιστήμονα που ζωγράφιζε και όχι τόσο ένα ζωγράφο που ήταν και επιστήμονας. Σίγουρα δεν θέλω να παρομοιάσω τον εαυτό μου με τον Λεονάρντο, απλώς προσπαθώ να εξηγήσω ότι υπάρχει μια ατελείωτη σειρά ατόμων, τα οποία ήδη βλέπουν το έργο τους σαν μια διαφορετική ιεραρχία αξιών, που είναι σχεδόν ηθικές αξίες. Κατά συνέπεια δεν εκστασιάζομαι όταν βρεθώ μπροστά σε ένα αριστούργημα. Εκστασιάζομαι όταν βρεθώ μπροστά στην ανθρώπινη μηχανή. Το έργο μας, αφ' ης στιγμής τελειώσει, δεν έχει τη σπουδαιότητα που του αποδίδουν. Εμένα με ενδιαφέρει η πράξη, όχι το αποτέλεσμα, και με αφορά το αποτέλεσμα μόνο όταν αυτό μυρίζει ανθρώπινο ιδρώτα ή σκέψη.
Όρσον Γουέλς (1915-1985)

* από το Δέντρο - τχ. 141/142, Μάιος 2005
[Αποσπάσματα από το βιβλίο του Όρσον Γουέλς
"It's all true-Interviews on the art of cinema"]
απόδοση για το Δέντρο: Φανή Μουρίκη
* φωτογραφίες: bergen-filmklubb.no, afi.com,
cincity2000.com

61 ~ Derek Jarman: Ο κήπος μου

...Τα σύνορα του κήπου μου είναι ο ορίζοντας, δεν υπάρχουν τοίχοι ή φράχτες. Σ’ αυτό το έρημο τοπίο μόνο ο άνεμος σπάζει τη σιωπή και οι γλάροι που τσακώνονται γύρω από τους ψαράδες που φέρνουν την απογευματινή ψαριά τους. Εδώ έχει περισσότερο φως από οπουδήποτε στην Βρετανία.

...Μόνος πάλι. Κάθομαι και κυττάζω τον ήλιο που δύει πίσω από τον σταθμό πυρηνικής ενέργειας, ήλιος ροδοκίτρινος σαν το τραπεζομάντηλο της γιαγιάς μου στο τραπέζι. Ένα μεγάλο πορτοκαλί φεγγάρι κρέμεται πάνω απ’ τη θάλασσα και οι άνεμοι καταλαγιάζουν καθώς πέφτει η νύχτα.

...Eίμαι κουρασμένος απόψε. Τα μάτια μου δεν εστιάζουν, το σώμα μου λυγίζει κάτω από τη βάρος της μέρας, αλλά καθώς σας αφήνω, φιλαράκια μου queer, αφήστε με να σας εγκαταλείψω τραγουδώντας...

...Είθε νάχετε ένα καλύτερο μέλλον, αγαπήστε χωρίς έγνοια και να θυμάστε ότι αγαπήσαμε κι εμείς. Καθώς οι σκιές μικραίνουν, βγαίνουν τ' αστέρια.

Είμαι ερωτευμένος.

(μτφ: Ιωάννα Μοάτσου-Στρατηγοπούλου)

= = = =

Περπατώ σ' αυτόν τον κήπο
κρατώντας τα χέρια των νεκρών φίλων
Γοργό ήρθε το γήρας για την παγωμένη μου γενιά.
Κρύο, κρύο, κρύο, πέθαναν τόσο σιωπηλά
Οι ξεχασμένες γενεές άραγε φώναξαν,
ή αποχώρησαν, παραίτηση γεμάτες,
ήσυχα διαμαρτυρόμενες περί της αθωότητάς τους;
Δεν έχω λόγια
το χέρι μου, τρεμάμενο, την οργή μου δε μπορεί να εκφράσει.
Κρύο, κρύο, κρύο, πέθαναν τόσο σιωπηλά.

Χέρια ενωμένα. 4 προ μεσημβρίας,
βαθιά κάτω απ' την πόλη στην οποία κοιμηθήκατε,
αυτήν που ποτέ δεν άκουσε το γλυκό άσμα της σάρκας.
Κρύο, κρύο, κρύο πέθαναν τόσο σιωπηλά.

Ο Ματθαίος εραστής του Μάκρου, εραστή του Λουκά εραστή του Ιωάννη
κι εγώ ξαπλώνω στο δικό του το ντιβάνι,
ενώστε τ' ακροδάχτυλα, και πάλι τραγουδήστε.
Κρύο, κρύο, κρύο, πεθαίνουμε τόσο σιωπηλά.

Λουλούδια μου, τριαντάφυλλα, βιολέτες μου γαλάζιες,
γλυκέ μου κήπε αφανισμένων απολαύσεων,
παρακαλώ σε, ξαναγύρισε του χρόνου.
Κρύο, κρύο, κρύο, πεθαίνω τόσο σιωπηλά.

Καληνύχτα αγόρια, καληνύχτα Γιάννη.
Καληνύχτα, καληνύχτα.

=

Αυτοί οι κύκλοι από πέτρες δεν κυοφορούνε δράκους,
οι πέτρες δε θα χορέψουν, δε θα χειροκροτήσουν
στο ηλιοστάσιο.
Ακουμπισμένες στα χαλίκια,
κλειδώνουνε τις αναμνήσεις τους,
στέκονται σαν φρουροί.
Ξεβράστηκαν από τη θάλασσα εδώ κι αιώνες
και περιμένουν την Μεγάλη Παλίρροια
που θα 'ρθει για μια δεύτερη φορά
να τις καλέσει πίσω στους βυθούς
όπου η αλμύρα θα ξεκλειδώσει τη σιωπή τους.

Και θα μιλήσουνε σε πλάσματα παράξενα
για τον καιρό που πέρασαν εδώ,
θα εξιστορήσουν
πώς ο ταχυδρόμος ανέβηκε στο μονοπάτι φέρνοντας τα γράμματά σου
πώς δεν μπορούσα την ευτυχία μου να κρύψω
και δρασκελούσα μπρος και πίσω
και όταν ήρθες, ξεκινήσαμε - ήταν πανσέληνος -
να δούμε τους υπομονετικούς ψαράδες
που ρίχνανε χούφτες βότσαλα,
καταιγισμούς λάμψης
κάτω απ' τον έναστρο ουρανό,
τα πράσινά σου μάτια φωτισμένα από του φάρου τις ακτίνες,
κάθε δέκα δευτερόλεπτα
ένα χαμόγελο,
ανοιγοκλείσιμο πράσινων ματιών,
σου κράταγα το χέρι.
Ντέρεκ Τζάρμαν (1942-1994)



Ο κήπος του Ντέρεκ Τζάρμαν

'Ενα ανοιξιάτικο απόγευμα του 1986, περάσαμε από το Κεντ, ψάχνοντας για ένα δάσος στο οποίο φύτρωναν καμπανούλες. Θα το κινηματογραφούσαμε για το φιλμ «Ο Κήπος». Ο Ντέρεκ πρότεινε να φάμε στο «Pilot Inn» στο Νταντζενές, ξακουστό για «απλούστατα, το καλύτερο τηγανητό ψάρι και πατάτες όλης της Αγγλίας». Γοητευμένοι από το τοπίο, αποφασίσαμε να επισκεφθούμε τον παλιό φάρο. Ο Ντέρεκ είπε: «Υπάρχει ένα όμορφο σπιτάκι εδώ κι αν το πουλάγανε νομίζω πως θα το αγόραζα».

Πλησιάζοντας το σπίτι, μαύρο βερνίκι με φωτεινά κίτρινα παραθυρόφυλλα, είδαμε την ασπροπράσινη πινακίδα «ΠΩΛΕΙΤΑΙ». Το απίθανο του πράγματος έκανε την αγορά επιβεβλημένη. Ο Κήπος, άρχισε τυχαία: ένα ραβδί που το είχε ξεβράσει η θάλασσα, στολισμένο μ' ένα κόκαλο που βρέθηκε στην παραλία χρησιμοποιήθηκε για να στηρίξει μια μεταφυσική αγριοτριανταφυλλιά και μια μακρόστενη πέτρα που βρέθηκε κατά την άμπωτη προστάτευσε ένα φυτόγεμάτο σπόρους από απρόσεκτα πόδια. Κατά τη διάρκεια του επόμενου χρόνου προστέθηκαν ακόμα περισσότερα ευρήματα - θησαυροί της παραλίας.

Ο Χάουαρντ έφτασε στην «Προσδοκία» (Prospect Cottage) το 1991 για να φωτογραφήσει το Ντέρεκ. Ο ίδιος ήταν ικανότατος κηπουρός και παράτησε τα Λονδρέζικα σαββατοκύριακα για να μεταφέρει το Ντέρεκ - σταματώντας στα διάφορα φυτώρια της νότιας Αγγλίας - στην «Προσδοκία».

Με τη συνεργασία του, ο Κήπος μπήκε στα δεύτερη φάση του: οι απροσδόκητες επιτυχίες νέων φυτών και βολβών, περιφράξεις από βότσαλα και κοχύλια, ένα μελίσσι, μια πρασιά από βότανα. Επίσης, ακόμα περισσότερα σκουριασμένα μέταλλα και ξύλα σμιλεμένα απ' τον αέρα και τη θάλασσα.

Αργά αργά, ο Κήπος αποκτούσε νέο νόημα. τα φυτά που αγωνίζονταν ενάντια στους βίαιους ανέμους και τον ανελέητο ήλιο της «Κοιλάδας του θανάτου» έσμιξαν με τον αγώνα του Ντέρεκ ενάντια στην αρρώστια, αργότερα δημιούργησαν μια αντίθεση, καθώς αυτά άνθιζαν ενώ εκείνος έσβηνε.

Ο Χάουαρντ φωτογράφησε τον Κήπο από την πρώτη του επίσκεψη. Τα γραπτά του Ντέρεκ ολοκληρώθηκαν τον τελευταίο χρόνο της ζωής του: στις επισκέψεις του στον Κήπο - στο νοσοκομείο «Αγ. Βαρθολομαίος» - στις τελευταίες του διακοπές, στο Ζιβερνύ, όπου είδε τον κήπο του Μονέ.

Το Νταντζενές είναι μια μαγική τοποθεσία. Όταν το επισκεφθείτε, διαβείτε απαλά, γιατί πολλοί διάλεξαν να ζήσουν εδώ λόγω της μοναχικότητας και της σιωπής που κάποτε γοήτευσε τον Ντέρεκ και τώρα έχει αιχμαλωτίσει εμένα.
Kήθ Κόλλινς

* Τα δύο ποιήματα και το κείμενο του Κηθ Κόλλινς είναι
από την Οδό Πανός - τ.120, Απρ.2003
(περιλαμβάνονται στο εικονιζόμενο βιβλίο του D.J.)
Την μετάφραση έκανε η Ολβία Παπαηλιού
* φωτογραφίες: hometown.aol.co.uk, yellowmelodies.com,
coastalgardens.co.uk